Help! Ik heb last van acute meta-stress. Stress is overal, er is geen ontkomen aan. Artikelen, een campagne, een congres, onderzoek; iedereen heeft ineens iets over stress te melden. Uit preventief oogpunt is het uiteraard goed dat er aandacht aan stress wordt besteed, maar er is verschil tussen aandacht en overkill. Als je nog geen stress hebt, dan krijg je het spontaan.

Het grote offensief werd ingezet met de campagne ‘Check je werkstress‘. Volgens Vadertje Staat moet we ons heel, heel erg zorgen maken:

“Minister Asscher: ‘Het is nu vaak nog een taboe om over werkstress te praten, daar schamen werknemers zich voor. Maar de bekende uitspraak ‘van hard werken wordt niemand ziek’, klopt in de praktijk niet. Met hard werken is niks mis, maar de randvoorwaarden om dit te kunnen doen moeten er wel zijn.

Minister Asscher moedigt daarnaast aan dat afspraken over de aanpak van werkdruk ook in de cao’s worden vastgelegd. Eerder kondigde hij al maatregelen aan om de combinatie van werk en zorg makkelijker te maken. Uit onderzoek blijkt dat 12 procent van de werknemers burn-out klachten heeft. Ruim 40 procent van de werknemers vindt zijn of haar werk mentaal belastend en een kwart geeft aan altijd onder hoge tijdsdruk te moeten werken. Ook heeft 40 procent van de werknemers in ons land behoefte aan extra maatregelen om werkstress te voorkomen“.

De genoemde percentages zijn schrikbarend, maar waar komen deze vandaan? Even doorklikken laat zien dat dit de uitkomsten zijn van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2013.

Op de site van TNO kunnen we het volgende lezen: “De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) is een enquête onder werknemers in Nederland, die sinds 2005 jaarlijks wordt uitgevoerd door TNO en het CBS, met steun van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid”

“In 2013 hebben ruim 23 duizend werknemers de NEA-vragenlijst -die ongeveer 200 vragen bevat- op papier of via internet ingevuld”.

Wat mij betreft levert de NEA nog steeds belangrijke gegevens maar het gaat dus wel om zelf-gerapporteerde stress en burn-out en niet om objectief vastgestelde of zelfs gediagnostiseerde gevallen. Enige nuancering is dan ook meer op zijn plaats dan de stelligheid waarmee deze percentages worden gepresenteerd en vervolgens  klakkeloos worden overgenomen. Burn-out is een serieus probleem, maar net als griep één van de meest misbruikte woorden! Mensen zijn nu éénmaal gek op labetjes en willen graag legitimeren waarom het niet goed gaat.

Dat 40% van de werknemers aangeeft de werkdruk als problematisch te ervaren zegt mij niet zoveel. Het gaat immers om ervaren werkdruk en deze wordt mede bepaald door de totale druk die werknemers ervaren. Als het water je al tot de lippen staat, dan zul je het werk ook anders ervaren. In de begeleiding van verzuim zie ik regelmatig dat onzekerheid over werkperspectief (meer een economisch dan een organisatieprobleem) en financiële en privé-problemen een grote rol spelen in hoe werknemers in hun vel zitten. In Nederland hebben we een mooie uitdrukking die bij uitval door stress vaak van toepassing is: de druppel die de emmer doet overlopen. Tel daar bij op dat het makkelijker is de schuld buiten jezelf te leggen, dan je eigen rol te onderzoeken en je zit gelijk in een discussie over de oorzaak en wie het probleem op moet lossen. Voor dat je als (case)manager nu ‘zie je wel’ gaat roepen, externe attributie zie ik ook vaak bij werkgevers.

In juli 2014 levert Arboned in een persbericht een bijdrage aan de ‘hysterie’ rond stress:

‘Meest opvallend is de toename van stressgerelateerd verzuim. Van de 4,6 miljoen verzuimdagen die ArboNed in de eerste helft van 2014 registreerde had 10% te maken met stress. Dat is 8 keer zoveel dan in 2009. Dit blijkt uit een analyse van ArboNed, gebaseerd op ruim 1,1 miljoen werknemers’.

Dit persbericht gaat vervolgens weer een eigen leven leiden in een reactie van de FNV. “Werkstress kost 4 miljard per jaar” wordt ingekopt. De cijfers van Arboned worden doorgerekend naar de totale bevolking en waar de arbodienst het nog over stress-gerelateerd verzuim had, concludeert de FNV voor het gemak dat het alleen om werkstress gaat.

Vervolgens wordt hier door de FNV de volgende kromme conclusie aan verbonden: “Het stressgerelateerd verzuim kost de klanten van ArboNed 800 miljoen euro per jaar. Over de totale beroepsbevolking gaan de kosten in de richting van 4 miljard per jaar. Kosten die via de ziektekostenverzekering grotendeels afgewenteld worden op de samenleving, terwijl werkgevers de eerstverantwoordelijken zijn om werknemers een gezonde werkplek aan te bieden”.

De doorgerekende 4 miljard kosten betreffen o.a. de loondoorbetaling en hebben dus niets met een ziektekostenverzekering te maken. De schrijver van dit FNV-artikel mag mij toch eens uitleggen wat het directe verband is.

Zoals we gewend zijn van de FNV komt ze gelukkig met een constructieve oplossing. Er wordt teruggegrepen naar het aloude ‘oog om oog, tand om tand’. Werkgevers onderdrukken werknemers en moeten daarom vooral repressief worden aangepakt:

“De FNV wil daarom dat bedrijven hun beleidsaanpak digitaal gaan aanleveren bij de Arbeidsinspectie, gelijk aan de werkwijze van de belastingdienst. Ruud Kuin: ‘Door het aanleveren van beleid verplicht te stellen kan de Arbeidsinspectie in een mum van tijd zien welke bedrijven het voorkomen van ongezonde arbeidsomstandigheden aan hun laars lappen’.”

Helaas worden een belangrijk thema’s als stress en psychisch verzuim het onderwerp van een politieke discussie. Het wordt de stok waarmee flink naar werkgevers kan worden uitgehaald. Wat mij betreft heel erg jammer; het thema stress verdient zeker de aandacht, maar wel op een genuanceerde en goed onderbouwde manier en niet met het ‘gemekker’ dat nu de media wordt ingeslingerd! Dat betekent niet éénzijdig de schuld bij werkgevers neerleggen, maar terug naar de gezamenlijke verantwoordelijkheid met aandacht voor alle factoren die tot stress kunnen leiden. En dat is niet alleen het werk. Stress is een multi-factorieel probleem en verdient een multi-factoriële oplossing.

 

Nawoord, 9 november 2014

In de Week van de Werkstress verschijnt er in de NRC een interessant artikel van Bram Bakker: ‘Werkstress is het probleem niet‘. Bakker verwoordt op mooie wijze mijn onbehagen bij het media-offensief. De volgende passages uit dit artikel spreken voor zich:

“Op zichzelf is het prachtig dat mensen eens even stil staan bij de belasting die het werk hen bezorgt, en de term ‘werkstress’ is dan ook handig gekozen. Het probleem is echter dat het een totaal onzinnige kreet is, die slechts bijdraagt aan een niet-realistische kijk op de vele burnoutgevallen die ons land telt.”

“Burnouts, maar ook de meeste depressies en angststoornissen, zijn het gevolg van een verstoorde balans tussen inspanning en ontspanning. Daarbij speelt aanleg zeker een rol, maar niet de belangrijkste. De ingrijpende veranderingen die de afgelopen decennia in de leefwijze van de meeste mensen zijn opgetreden, spelen een veel grotere rol dan welke veeleisende baan ook.”

“Een term als werkstress suggereert meer kennis dan er is. Het is bovendien misleidend, omdat stress in zijn algemeenheid wel een grote oorzaak is bij het ontstaan van arbeidsverzuim, maar een totaal aspecifieke. Het draagt er aan bij dat werknemers zich in de rol van slachtoffer kunnen blijven verschuilen, doordat niet zijzelf maar hun werk de oorzaak van het verzuim is.”